PPPs - co to jest?

PPPs - parytet siły nabywczej to teoria oraz metoda szacowania wartości walut, która zakłada, że w długim okresie kursy walutowe powinny się kształtować w taki sposób, aby identyczny koszyk dóbr i usług kosztował tyle samo w różnych krajach, po uwzględnieniu kursu walutowego. PPPs jest szeroko stosowane przez instytucje międzynarodowe, takie jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF), Bank Światowy i OECD, do porównań międzynarodowych poziomów życia, wielkości gospodarek i siły nabywczej społeczeństw.

Założenia teorii PPPs

Podstawowym założeniem parytetu siły nabywczej jest prawo jednej ceny, które mówi, że identyczne towary w różnych krajach, po przeliczeniu na jedną walutę, powinny mieć tę samą cenę, jeśli nie istnieją bariery handlowe ani koszty transportu.

W teorii tej występują dwa podstawowe warianty:

1. PPPs absolutny - zakłada, że kurs walutowy między dwoma krajami powinien być równy stosunkowi cen identycznego koszyka dóbr w obu krajach.

2. PPPs względny - koncentruje się na zmianach kursów walut w czasie, odzwierciedlających różnice w inflacji między krajami.

Zastosowanie PPPs w analizie ekonomicznej

Parytet siły nabywczej ma szerokie zastosowanie w ekonomii międzynarodowej i makroekonomii:

• porównania PKB - dane PPPs pozwalają na przeliczenie produktu krajowego brutto (PKB) wyrażonego w walutach narodowych na wspólną jednostkę porównawczą (zwykle dolary międzynarodowe), co umożliwia realne porównania wielkości gospodarek.

• analiza poziomu życia - umożliwia ocenę, ile przeciętnie może kupić obywatel danego kraju za swoje dochody, niezależnie od nominalnego kursu walutowego.

• wskaźniki rozwoju - organizacje takie jak ONZ stosują parytet do wyliczania wskaźnika rozwoju społecznego (HDI), by zminimalizować zniekształcenia wynikające z różnic cenowych.

• ocena przewartościowania/niedowartościowania walut - pomaga w analizie, czy kurs rynkowy waluty odzwierciedla jej realną wartość nabywczą.

Przykład zastosowania PPPs

Jeśli koszyk dóbr w Polsce kosztuje 400 zł, a ten sam koszyk w USA kosztuje 100 USD, to kurs PPPs wynosi 4 PLN/USD. Jeśli rzeczywisty kurs rynkowy to np. 5 PLN/USD, oznacza to, że złoty jest niedowartościowany względem dolara w stosunku do parytetu siły nabywczej. Tego typu porównania pozwalają ekonomistom ocenić poziom kursów walut i ewentualne potrzeby interwencji lub dostosowań polityki gospodarczej.

PPPs w praktyce - indeks Big Maca

Indeks Big Maca (ang. Big Mac Index) to uproszczona metoda ilustrująca działanie parytetu siły nabywczej w praktyce, opracowana przez magazyn The Economist w 1986 roku. Narzędzie to służy do oceny, czy waluty są przewartościowane, niedowartościowane lub zbliżone do swojej „rzeczywistej” wartości na podstawie cen jednego, standardowego produktu sprzedawanego na całym świecie - kanapki Big Mac z sieci McDonald’s.

Założenie indeksu

Indeks bazuje na idei, że Big Mac to produkt wystandaryzowany - posiada podobny skład, rozmiar i sposób przygotowania w większości krajów. Teoretycznie, jeśli parytet siły nabywczej miałby obowiązywać w praktyce, to cena Big Maca powinna być taka sama na całym świecie, po przeliczeniu na jedną walutę (najczęściej USD). Jeśli cena Big Maca w danym kraju po przeliczeniu jest niższa niż w USA, to waluta danego kraju jest niedowartościowana względem dolara. Jeśli jest wyższa - waluta jest przewartościowana.

Jak działa indeks - przykład

Załóżmy, że:

• Big Mac w USA kosztuje 5,58 USD,

• Big Mac w Polsce kosztuje 16,90 PLN.

Aby sprawdzić "teoretyczny" kurs PPPs według indeksu, dzielimy cenę w Polsce przez cenę w USA:

PPPs wg Big Maca = 16,90 PLN ÷ 5,58 USD ≈ 3,03 PLN/USD

Jeśli rzeczywisty kurs rynkowy wynosi np. 4,15 PLN/USD, oznacza to, że według indeksu Big Maca złoty jest niedowartościowany o około 27% względem dolara:

(4,15 – 3,03) ÷ 4,15 ≈ 27%

Analogiczne obliczenia można zastosować do dowolnego kraju.

Zalety PPPs

1. Umożliwia rzetelne porównania między krajami

Parytet uwzględnia różnice w poziomie cen towarów i usług w różnych gospodarkach, co pozwala dokładniej porównać realne możliwości konsumpcyjne mieszkańców. W odróżnieniu od kursów nominalnych, które bywają zmienne i nie zawsze oddają wartość lokalnych walut, PPP pokazuje, ile realnie można nabyć za określoną kwotę. Dzięki temu możliwe jest ocenienie faktycznego poziomu życia, a nie tylko siły nominalnych dochodów. Metoda ta szczególnie przydaje się przy analizie krajów o niższych dochodach, gdzie dobra są relatywnie tańsze niż w gospodarkach rozwiniętych. PPPs minimalizuje wpływ krótkoterminowych wahań walutowych i manipulacji monetarnych. Umożliwia również porównania gospodarek w sposób bardziej sprawiedliwy z punktu widzenia standardu życia obywateli. Wspiera decyzje w zakresie pomocy międzynarodowej i alokacji zasobów przez organizacje globalne.

2. Stabilniejszy niż kursy rynkowe

Wskaźniki oparte na PPPs są mniej podatne na nagłe zmiany wynikające z kryzysów walutowych, spekulacji czy decyzji banków centralnych. Dzięki temu są bardziej wiarygodnym narzędziem analizy długookresowej. Podczas gdy kursy rynkowe mogą podlegać dużym wahaniom w krótkim czasie, PPPs zmienia się powoli, zgodnie z rzeczywistymi różnicami inflacyjnymi. To sprawia, że PPPs jest często stosowany w modelach prognozowania makroekonomicznego. Pozwala uniknąć zakłóceń w porównaniach międzyokresowych. Daje lepszy obraz potencjału gospodarki niż same wskaźniki nominalne. W rezultacie stanowi solidną podstawę do planowania długoterminowych polityk gospodarczych. Pomaga też uniknąć błędnych wniosków wyciąganych wyłącznie z danych opartych na zmiennych kursach walut.

3. Pomocny przy analizie realnej siły nabywczej społeczeństw

Parytet pozwala ocenić, ile towarów i usług może nabyć przeciętny obywatel za swoje dochody w danym kraju. Dzięki temu możliwe jest lepsze zrozumienie faktycznego standardu życia i zróżnicowania poziomu dobrobytu. Często okazuje się, że mieszkańcy krajów z pozoru uboższych mają podobne możliwości konsumpcyjne do obywateli zamożniejszych państw, gdyż ceny są odpowiednio niższe. Dla decydentów i organizacji międzynarodowych ma to ogromne znaczenie przy konstruowaniu wskaźników rozwoju i planowaniu działań pomocowych. Ułatwia także porównania płac, kosztów utrzymania i realnych wydatków na opiekę zdrowotną czy edukację. Pomaga rządzącym lepiej zrozumieć potrzeby społeczne i adekwatność świadczeń publicznych. W badaniach porównawczych i analizach rozwoju PPPs jest nieodzownym narzędziem statystycznym. Stanowi również podstawę dla prywatnych inwestorów analizujących potencjał rynku konsumenckiego.

4. Wspiera politykę rozwojową i alokację środków międzynarodowych

PPPs jest powszechnie stosowane przez organizacje międzynarodowe, takie jak ONZ, Bank Światowy, OECD czy MFW, jako narzędzie wspierające oceny potrzeb rozwojowych poszczególnych krajów. Dzięki niemu instytucje te mogą trafniej identyfikować kraje wymagające wsparcia i obliczać realne potrzeby budżetowe pomocowych programów rozwojowych. Przykładowo, wykorzystanie PPPs w wyliczeniach poziomu ubóstwa pozwala określić, ilu ludzi żyje poniżej rzeczywistego minimum egzystencji, niezależnie od lokalnych kursów walut. W praktyce eliminuje to nieporozumienia wynikające z nominalnego przeliczania dochodów na dolary, które mogłoby zaniżać lub zawyżać skalę ubóstwa. Ponadto parytet umożliwia sprawiedliwsze wyznaczanie składek członkowskich do organizacji międzynarodowych lub podziału funduszy UE. Zastosowanie parytetu poprawia trafność oceny skuteczności polityk społecznych, edukacyjnych i zdrowotnych w kontekście faktycznego kosztu usług publicznych. Wspiera też podejmowanie decyzji inwestycyjnych przez rządy, pozwalając porównać, gdzie zasoby publiczne mogą przynieść największy efekt. W ten sposób staje się ważnym narzędziem w planowaniu zrównoważonego rozwoju.

Ograniczenia PPPs

1. Koszyki dóbr różnią się między krajami

Podstawowe założenie PPPs, czyli istnienie identycznych koszyków dóbr i usług w różnych krajach, jest trudne do spełnienia w praktyce. Konsumpcja w Niemczech, Polsce czy Indiach znacząco się różni - zarówno pod względem struktury, jak i jakości produktów. W wielu krajach niektóre dobra są niedostępne lub mają inne odpowiedniki kulturowe. To sprawia, że porównania mogą być obarczone dużym błędem metodologicznym. Nawet jeśli uda się ujednolicić koszyk w badaniach statystycznych, nie oddaje on w pełni rzeczywistych wzorców konsumpcji. Dodatkowo, jakość usług - np. w ochronie zdrowia czy transporcie - może się znacznie różnić, choć formalnie stanowi tę samą kategorię. W rezultacie porównania oparte na PPP mogą przeszacowywać lub niedoszacowywać realną siłę nabywczą. To ograniczenie ma szczególne znaczenie przy analizie krajów kulturowo odmiennych lub rozwijających się.

2. Nie uwzględnia jakości dóbr i usług

PPPs operuje na uśrednionych cenach, nie biorąc pod uwagę różnic jakościowych między podobnymi produktami. Przykładowo, usługa fryzjerska w USA i w Egipcie może być wyceniona na tę samą kwotę po przeliczeniu, ale różnić się standardem wykonania. Podobnie może być z edukacją, opieką zdrowotną, sprzętem AGD czy żywnością. Tego typu uproszczenia zniekształcają realny obraz dobrobytu konsumentów. W praktyce może się okazać, że mimo zbliżonych wskaźników parytetu jakość życia w dwóch krajach jest bardzo różna. Brak uwzględnienia różnic technologicznych, infrastrukturalnych i dostępności dóbr wpływa na dokładność analiz. Ponadto, pominięcie tzw. "efektu luksusu" powoduje, że parytet lepiej oddaje warunki dla konsumpcji podstawowej niż wyrafinowanej. Ostatecznie PPPs jest dokładnym narzędziem dla danych agregowanych, ale mniej precyzyjnym dla analizy indywidualnej jakości życia.

3. Trudności w zbieraniu i porównywaniu danych cenowych

Aby obliczyć parytet, potrzebne są precyzyjne i porównywalne dane o cenach tysięcy produktów i usług w wielu krajach. Zbieranie tych danych jest kosztowne, czasochłonne i wymaga stałej aktualizacji. Różnice w metodologii, sezonowości cen, podatkach i lokalnych uwarunkowaniach handlowych mogą znacząco wpłynąć na wiarygodność wyników. W krajach słabiej rozwiniętych lub niestabilnych politycznie uzyskanie takich danych może być wręcz niemożliwe. Co więcej, ceny mogą się różnić w zależności od regionu kraju, co dodatkowo komplikuje uśrednianie. W efekcie wskaźniki PPP mogą opierać się na danych szacunkowych, które nie oddają faktycznego stanu gospodarki. To ogranicza ich precyzję i użyteczność przy podejmowaniu decyzji operacyjnych. PPP pozostaje więc bardziej narzędziem strategicznym niż operacyjnym.

4. Nie odzwierciedla krótkoterminowych realiów rynkowych

Chociaż PPPs doskonale sprawdza się w analizach długoterminowych, jego wartość jako narzędzia w krótkoterminowym podejmowaniu decyzji gospodarczych jest ograniczona. Kursy rynkowe walut często odbiegają znacząco od poziomów sugerowanych przez PPPs i to one determinują faktyczne koszty importu, eksportu czy spłat długu zagranicznego. Na przykład przedsiębiorstwo handlujące międzynarodowo nie może ignorować rynkowego kursu waluty, nawet jeśli parytet sugeruje inną "sprawiedliwą" wartość. Inwestorzy i firmy muszą brać pod uwagę bieżące notowania, a nie tylko długoterminowe parytety. PPP nie uwzględnia także krótkoterminowych czynników, takich jak polityka pieniężna, stopy procentowe czy napięcia geopolityczne. W praktyce może to prowadzić do błędnych ocen sytuacji walutowej i ryzyka finansowego. Ponadto, próby opierania decyzji budżetowych lub inwestycyjnych wyłącznie na danych parytetu mogą prowadzić do nieefektywności. Dlatego, choć użyteczne analitycznie, nie zastępuje realnych kursów wymiany w codziennej gospodarce.

Porównanie PKB nominalnego i PKB w parytecie siły nabywczej (PPPs)

Tabela dla Polski, Niemiec i Hiszpanii na podstawie aktualnych danych z Międzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF) i Banku Światowego.

Objaśnienia do tabeli
^{PKB nominalny - wartość całkowita dóbr i usług wytworzonych w danym kraju, wyrażona w dolarach amerykańskich po kursie rynkowym.
PKB w PPPs - wartość ta sama, przeliczona wg siły nabywczej waluty (czyli z uwzględnieniem różnic w poziomach cen między krajami).
PKB per capita - wskaźnik przeciętnego dochodu w przeliczeniu na mieszkańca.}
Wysoki PKB w PPPs przy relatywnie niskim nominalnym oznacza, że w danym kraju dobra i usługi są tańsze - co dotyczy m.in. Polski.

Znaczenie PPPs dla gospodarki i polityki publicznej

Parytet siły nabywczej odgrywa ważną rolę w analizie porównawczej gospodarek, umożliwiając ocenę realnego poziomu rozwoju i siły nabywczej obywateli niezależnie od nominalnych kursów walut. Dzięki parytetowi możliwe jest bardziej obiektywne porównywanie PKB między krajami, ponieważ uwzględnia ono różnice w poziomach cen towarów i usług. Metoda ta eliminuje zniekształcenia wynikające z kursów rynkowych, które mogą być niestabilne i podatne na wpływ spekulacji lub polityki monetarnej. W polityce publicznej PPP stanowi narzędzie pomocne w projektowaniu strategii rozwoju gospodarczego i redystrybucji dochodów.

Instytucje takie jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy i ONZ używają PPPs przy konstruowaniu rankingów rozwoju społecznego (HDI), globalnych prognoz gospodarczych czy ocen poziomu ubóstwa. Dla krajów rozwijających się dane PPPs są często korzystniejsze niż nominalne, pokazując wyższy realny standard życia. Parytet pomaga także w ocenie adekwatności wynagrodzeń, kosztów życia i polityki fiskalnej. Dla inwestorów międzynarodowych dostarcza informacji o faktycznej sile lokalnej waluty i kosztach działalności w danym kraju.

PPPs ma też zastosowanie w analizie konkurencyjności eksportowej - niedowartościowana waluta wg parytetu może oznaczać silny potencjał eksportowy. W krajach unii walutowej, takich jak strefa euro, analizy parytetu pomagają w ocenie wewnętrznych nierównowag cenowych. W polityce makroekonomicznej PPPs może być wskaźnikiem konieczności rewizji kursu walutowego lub interwencji banku centralnego. Jako narzędzie analityczne wspiera podejmowanie bardziej świadomych, długoterminowych decyzji gospodarczych i społecznych.

Źródła:

• https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Glossary:Purchasing_power_parities_(PPPs)/pl
• https://www.eib.org/files/epec/epec_ppp_and_state_aid_en.pdf
• https://www.imf.org/external/datamapper/PPPSH@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD
• https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD